lunes, 26 de septiembre de 2011

apo 4 [mba'apo]

Acción, hechura, obra, trabajo.- Tupä Kuchuvi Veve dice el nominativo apo fabricar. Guasch parece decir el nominativo japo hacer. El doctor Carlos Gatti Battilana dice de nominativo japo operar; actuarformar una cosa; construir. Ortiz Mayans dice de nominativo japo realizar, ejecutarproducir o hacer efecto una cosacausar, originar. Peralta y Osuna dicen de nominativo apo ocasionar. Félix de Guarania dice de nominativo apo. [tembiapo]

She mba'e-apo.
Mi trabajo. [Restivo dice mba'e-apo trabajar. Tupä Kuchuvi Veve dice en binomio mba'e-apo, mba'apo obrar. Guasch dice mba'apo trabajo; ocuparse; laborar; doblar el espinazo; flexionar las vertebras; y sinónimo de tembiapo.]

I japo.
O apo.

She i japópotárerecóvo A japóne.
Si tuviere gana lo haré.

Nda'éi tamö nishé i japóvo.
No lo hago de mi bella gracia.

She i japópotareÿrerecóvo nda japoiséne.
Si no tuviere gana de hacerlo no lo haré.

She i japoréramo A rúne.
Después que lo haya hecho lo traeré.

She mba'e-apo eté.
Soy trabajador.

She ae catu mba'e-apo.
Soy aficionado al trabajo.

A japo.
Hágolo.

- vo; -hára.

A japo ai she ñangarecoháva.
Hacer mal lo que tiene a cargo.

A japo caracatu.
Hacer con cuidado.

A jèapysacá catu i japóvo.
Hacerlo con consideración.

A japosé Tupä remimbotára.
Deseo hacer la voluntad de Dios. 

Na she poròaposéri.
No soy amigo de trabajar.

A japo she mbo'éhaguéra.
Ejercito lo que me enseñaron.

A japo she ñëmoyröháva ndéve ne.
A japo she ñëmoyröháva nde rehe ne.
Cumpliré en ti mi enojo.

She rehe jeroviahápe Ta japo.
Harélo conforme tienen de mí la confianza.

A japo e.
Hacerlo aparte, o de otra manera.

A japo i.
Hacerlo con perseverancia.

A japo ni'ä she ra'e.
En verdad que ya lo he hecho.

A japo marande'e teï she.
Erré, hícelo de otra manera.

Teï ete A japo.
Hágolo sin causa.

A mba'e-apo guìtecóvo.
Ando trabajando.

A mo mba'e-apo.
Hágolo trabajar.

Mba'e-apo.
Día de trabajo.

Mba'e-apo ypy.
Lunes, primero día de trabajo.

Mba'e-apo mocöi.
Martes.

Mba'e-apo mbohapy.
Miércoles.

Mba'e-apo irundy.
Iueves.

Ni mba'e-apohávi aretepypé.
No se trabaja en la Fiesta.

Àra marä tecuávapypé catu ase o poravyky.
En los demás días si se trabaja.

Mba'e-apo peteï.
Un día de trabajo.

Mba'e-apo pucu peteï guetévo.
Una semana entera.

Mba'e-apoháva.
Instrumento de trabajar.

Mba'e-apo mocöipypé arete já ri.
El Martes es Fiesta.

Mba'e-apo mirï aretepypé angaipa mirï ñöte.
No es más que pecado venial el trabajar un poco el día de Fiesta.

Aretepypé mba'e-apóramo are angaipa tuvisha.
Mba'étuvishàapóramo aretepypé angaipa tuvisha.
Es pecado mortal trabajar la Fiesta.

Ase angaipa tuvisha o japo are mba'e-apóramo aretepypé.
Idem.

Na she rembiapo ty ruguái angaipa.
No trato de pecar.

Ha'e ae o japo aipo.
Él inventó eso.

She rembiapo.
Mi obra.

he-; gue-.

Yvy àgui i japopý ñande.
Somos hechos de tierra.

I japópotáhápe.
Adrede.

I japópotáhápe A rú.
Adrede lo traje.

I japópotáhápe i A é i shupe.
Adrede lo dije.

Nda i japópotáhápe ruguái she i japo ni.
No lo hice adrede.

I japópotáhá jo para A japo.
Dudé, tuve alguna deliberación dudando.

A tembi'u apo.
A japo tembi'u.
Hacer la comida.

Ha'e To japo guijavo.
Déjolo en su voluntad.

To japo he'i e shéve.
Ha'e To japo he'i shéve.
Cometiómelo, dejólo en mi querer.
[ reciprocidades ]

Ha'e To japo nda'éi kyrï etei.
En ninguna manera se lo cometí.

Ha'e To japo he'i tamö shéve.
Ojalá me lo hubiera cometido.

To japo éhagué rehe A japo.
To japo éhagué rehe she i japóvo.
Por habérmelo cometido lo hice.

Nde añömo i, i japóvo teï!
Como podrás tu solo hacerlo!

Nde poacahámo Te re japo.
Hazlo como pudieres.

Nde i japo ñavevë i aguyjetei.
Nde marä i japóvo i aguyjetei.
Como quiera que lo hicieres está bueno.

Marä ete i pe ndéve i japócatupyryhaguäma?
I catupyrýapóvo marä ete i pe ndéve?
Como te parece que se hará bien?


Restivo :

She kyre'ÿngatú i japóvo.
Trabajo con mucha voluntad o gusto en hacerlo.

Mba'e-apohára.
Hacedor.

A japo she rôga.
Hago mi casa.

A japoucá.
Lo hago o mando hacer.

A japo aracuaa catu.
A japócane'öndé catu.
[nde 3]
A henonde'a i japóvo.
Hacer bien alguna cosa.

A japo catupyry.
Hacer la hermosa bien cumplida.

Marä marä etei A japo.
A japo avaete catu.
Hacerla mal.

A ñe mo mbaraete i japópotáreÿmo.
Hacerse fuerte para no hacer.

Na she mbòpytusëi she mömba'e-apoucávo.
No me hace resollar haciéndome trabajar.


Tupä Kuchuvi Veve :

Ñuä apo.
Fabricación de trampas.

Apoá.
El que hace. [Guasch, apohá hacedor, progenitor, factor, operante, autor, poeta.]

Apoaré.
El que hizo. [Guasch, apoharé hacedor, constructor, autor... de una obra ya hecha, autor que fue.]

Japóremimbotá.
Persistir en hacer, usado principalmente en la forma negativa, con el significado de desobedecer.

japo.
Hacer obrar: utilizado únicamente en los textos míticos.

Mba'e-apo.
Mba'apo.
Trabajar, obrar. Algunos dirigentes utilizan aún la forma mba'eapo.

O mba'e-apo porä i va'e.
"Los que realizan buenas obras", los carai.

Ró mba'e-apo.
Hacer que obre -con la operación que uno ejecuta-.

Pende pòpy guá tataendy, tatachina Ta Pe ró mba'e-apo.
Haced que obren las llamas y la neblina de vuestras varas.


Guasch :

I japóporämbyré.
Bien trabajado, bien hecho.

Apo.
Obra, hecho.

Apopyré.
Hechura.

Apopýrepycué.
Precio de lo hecho.

Nde apopyrä o  hovasa va'erä Tupä òicóporähaguä.
Tus acciones [en tiempo futuro] las ha de bendecir Dios para que fructifiquen. 

I po he tembi'u-apópe.
Tiene buena mano en la confección de comidas.

Po apo.
Pòapopyré.
Trabajo de mano, a mano.

Camisáapópe.
En la hechura, o cortes de camisas.

Hasy i japo.
Su hechura es difícil.

Tetä mbarete ha apohá.
País fuerte y operante, activo.

Mocöivé nde apoharé.
Tus dos progenitores.

Apoharä.
Que ha de ser autor.

O japóporä she rehe.
Me hace bien.

O japóvaì she rehe.
Me hace mal.

She apo'i.
Me tiene en poco, no me aprecia.

She apótarova.
Me tiene por loco.

O je japo o i cuaa'ÿvaramoguáisha.
Hace del que no entiende.

O je japo òhótavaramo ha ndòhói.
Hace como si se fuese.

Hecópetéguáishante o japo.
Hace de las suyas.

O japoucá ishupe, ha no hendúi i ñe'ë.
Se lo hace hacer y él no le hace caso.

Nda hasýi o je'e, hasy apo.
Es fácil de decir, es difícil de hacer.

O japo  hecovia, o japo ambue rembiaporangué.
Hace las veces de otro.

O ñe mbo hory hese, ndo japói mba'evéramo hapishàpe.
Hace burla de él, no hace estima de sus semejantes.

Heta ma she mo mba'apo hasy pe ñe'ëngué poru.
Me dio mucho que hacer esta dichosa palabra.

O jèjapopá.
I japopa.
I japopápyré.
Está hecho.

Apopyré.
Hechura.

I catúva o je japo.
O jèjapócuaáva.
I japopyrä.
Factible, hacedero.

Ndo jèjapócuaái.
Ndo jèjapócatúiva.
No es factible.

Ndicatúi o japo pèva.
No tiene facultad para hacer eso.

Mba'apohá.
Operador.

Mba'apohára.
Operario, trabajador.

Apoucáva.
Mba'apoucáhá.
Operatorio.

A japo.
A japoucá.

A japocói.
Agarrarse, prenderse, apoyarse.

Ha'e purahéi-apoharé,  pe purahéi i mba'e.
Él es el autor del canto.

Apohácuñä.
Poetisa.

A japómba'éramo.
Honrar, guardar consideración, apreciar.

A japo ishupe mba'éramo ha ha'e nda she apói mba'evéramo.
Yo le aprecio a él y él no tiene ninguna consideración conmigo.

O poròjapómba'éramo.
Es uno que guarda consideraciones con otro.

A mba'apo.
[Yo trabajo.]

A mba'apo'i.
Trabajar poco, rendir poco.

A mba'apo pytu'u.
Trabajar descansadamente, no matarse trabajando.

Mba'apórecá.
Búsqueda de trabajo.

A mba'apórecá.
[Yo busco trabajo.]

Mba'apórepý.
Jornal, salario, honorarios, precio del trabajo.

Mba'apórepý mocöishaguá òïmé.
Hay dos precios -dos clases de precios- del trabajo.

O mba'aposé'ÿa.
Holgazán, aragán.

Òhó mba'apórecá.
Va en busca de trabajo.

O mba'aposéva.
Laborioso.


Ortiz Mayans :

Japoucá.
Mandar hacer.

No hay comentarios:

Publicar un comentario

Nota: solo los miembros de este blog pueden publicar comentarios.