Ese, eso, esas cosas.- Restivo dice el binomio aipo, aipo va'e ese, esa, eso, esas & compañía de que se trata; puede significar además "ahí". Tupä Kuchuvi Veve, "un adjetivo pronombre", y no siempre significa "eso, ese, esas cosas"; ni es siempre "pronombre ponderativo"; pues, a menudo aparece como exordio de una oración, acompañado por el exhortativo "néi", o el imperativo "ke".- Guasch, "pronombre o adjetivo" ponderativo de lo ausente o invisible; aquel -fuera de la vista o ausente-. Ortiz Mayans, se usa en lugar de aquella cosa que no se acierta o no se dice. Peralta y Osuna, aquello, aquellas; usase con substantivo para referirse a lo que está ausente o fuera de la vista del que habla; y de aipo na, imprecisiones de la percepción, o de lo percibido. Félix de Guarania, demostrativo de ausencia, aquél, ese; se refiere a objetos, seres, entidades, hechos que no están presentes, de los que se tiene solo recuerdo o referencia.
Aipo va'e.
Ese, eso, esas cosas.
Aipo ha'e i shupe.
Eso le dije a él.
Aipo catu re'a.
Eso sí.
Aipo Pe cuá ra'e?
Ya os vais.
Aipo Pe cú ra'e.
Estáis ahí ?
Aipo tecatu ai.
Eso mismo.
Aipo raco she recópotaháva.
Eso es lo que yo quiero.
Aipo pe E re ico ra'e?
Estás ahí?
[Ablativo pe amplificado en autonomía, pues aipo denotaría una complejidad.]
Aipo rehe.
Por eso.
Aipo ha'e nishe ra.
Aipo she é ni ra.
Eso es lo que yo he dicho.
Aipo he'íamo pa'e?
Pues había de decir eso?
Aipo she é o gueroviáamo pa'e?
Pues había de creer eso que dije?
Aipo ha'éamo pa'e?
Pues yo había de decir eso.
Aipòrirëjepé.
Con todo eso.
Aipòrirëjepé i marangatu.
Con todo eso es bueno.
Aipo she rúháva.
Por eso vengo.
Aipo she reru.
Eso me ha traído.
Aipo'eÿramo.
Si eso no fuera.
Aipòrirëtamö i marangatu.
Ojalá, y después desto se enmendase.
Aipo nda'éi.
No digo eso.
Aipo pe.
Ahí, en eso.
Aipo'eÿ rehe.
Sin eso, o fuera de eso.
Restivo :
Aipo rehe.
Por eso.
Aipo ha'e nishe ra.
Aipo she é ni ra.
Eso es lo que yo he dicho.
Aipo he'íamo pa'e?
Pues había de decir eso?
Aipo she é o gueroviáamo pa'e?
Pues había de creer eso que dije?
Aipo ha'éamo pa'e?
Pues yo había de decir eso.
Aipòrirëjepé.
Con todo eso.
Aipòrirëjepé i marangatu.
Con todo eso es bueno.
Aipo she rúháva.
Por eso vengo.
Aipo she reru.
Eso me ha traído.
Aipo'eÿramo.
Si eso no fuera.
Aipòrirëtamö i marangatu.
Ojalá, y después desto se enmendase.
Aipo nda'éi.
No digo eso.
Aipo pe.
Ahí, en eso.
Aipo'eÿ rehe.
Sin eso, o fuera de eso.
Restivo :
Aipo A é ndéve.
Eso te dije.
Aipo va'e rehe.
Aipòramo.
Por eso.
Aipòramï.
De esa manera.
Aipo ava.
Ese, esos Indios.
Aipohápe.
Por esa razón.
Aipo'eÿramo amö.
Si eso no fuera.
Aiporä rehe.
Para eso.
Tupä Kuchuvi Veve :
Aipo ava.
Ese, esos Indios.
Aipohápe.
Por esa razón.
Aipo'eÿramo amö.
Si eso no fuera.
Aiporä rehe.
Para eso.
Tupä Kuchuvi Veve :
Jakairàpe aipo e'i.
A Jakaira le habló así, le dijo estas cosas.
[Jakaira es uno de los dioses centrales del Olimpo mbya-guaraní.]
Aipo jevy A jae'o i.
Heme aquí, nuevamente clamando.
Aipo A ñe a'ä.
Heme aquí orando, aquí me tienes orando.
Aipo ke Ore Ru.
Mira, escucha Nuestro Padre.
Aipo jevy A jae'o i.
Heme aquí, nuevamente clamando.
Aipo A ñe a'ä.
Heme aquí orando, aquí me tienes orando.
Aipo ke Ore Ru.
Mira, escucha Nuestro Padre.
Néi, aipo ke, che Ru Tenonde.
Pués, héme aquí, Mi Primer Padre, escúchame.
Aipo e'i Mba'e Ypy jarýi.
La abuela de los Seres Primitivos habló así, le dijo estas cosas.
Guasch :
Guasch :
Co aipo.
Aquel -fuera de la vista-.
Aipo pe A ñandu, aipòva hasy shéve.
Ahí lo siento, ahí mismo siento el dolor.
Aipo ha'éne ndéve i shupe.
Se lo comunicaré de tu parte.
Aipo na.
Aipo pe A ñandu, aipòva hasy shéve.
Ahí lo siento, ahí mismo siento el dolor.
Aipo ha'éne ndéve i shupe.
Se lo comunicaré de tu parte.
Aipo na.
Demostración vaga e imprecisa. [Peralta y Osuna, interjección, aviso de que algo ocurre. Demostrativo vago e impreciso para aludir a lo que se oye o percibe con el oído.]
Aipo na i pu ma.
Ya tocó, sonó; dio la señal. [Peralta y Osuna, ahí ya sonó por fin.]
Aipo na o guahë mbayru.
Ya llegó el coche esperado.
Aipo na peë pene resäimbá.
Y todos estaréis bien de salud, que ese es mi deseo.
Néi ke aipòramo, she mbaraca.
Bueno, si así es, guitarra mía.
Aipòramo ndàhámo'äi.
Así pues, yo no iría.
Aipòva.
Aipòa.
Ese, esa, eso de que se trata. Aquello, aquella cosa. Lo mismo que aipo pero sin sustantivo. Ausente, sin sustantivo.
Aipòa'ÿpypé.
Sin razón, sin causa aparente.
Ortiz Mayans :
Aipo ke.
¡Oig!¡¡Oye!
Aipo na.
Denota anuncio o aviso de que algo ocurre. Por fin!
Aipòramo.
Entonces. [Peralta y Osuna, si es o si fuera así. Luego. Por entonces.]
Aipòrö.
Entonces. [Félix de Guarania, en esa ocasión, aquella vez. Consiguientemente, de esa manera.]
Aipöro Re hóta.
Entonces te irás.
Peralta y Osuna :
Aipòva.
Aquel, aquello, aquella; con referencia a lo que está ausente o fuera de la vista. Para el plural:
aipòvacuéra.
Félix de Guarania :
Màva pico aipo caria'y òhó va'ecué nde rôgape.
¿Quién es ese -aquel desconocido- que fue a tu casa?
Aipòmba'éna.
¡Que sea eso!
Aipo ra'e o pyta upèpe.
Entonces quedó -había quedado- ahí.
Aipòva.
Aipòva catu.
Aquel -sustantivo- conocido, ése o aquel.
Aipo ha'é va'ecué.
Eso dije.
Aipòrirëtamö nda hecóavyvéi.
Después de eso, ojalá no cometa más errores.
Aipòrö pa ndèrèjúmo'äi.
De manera que no vas a venir.
A hátante pa aipòrö ne rendàpe.
¿Entonces me voy a ir nomás junto a ti?
A hátajavë o guahë, aipòrö A pytájevýnte.
Llegó cuando me iba, entonces me quedé no más.
No hay comentarios:
Publicar un comentario
Nota: solo los miembros de este blog pueden publicar comentarios.