lunes, 2 de enero de 2012

marä 1 [maitei, maitei pa, maräeteìpe, maräetei.]

Qué. Conforme el nombre, o verbo se le allega:  ¿qué modo? ¿qué talle?- Restivo dice incluye pregunta, lo usan cuando no han oído bien lo que se les dice;  cómo [con tono interrogativo]. Tupä Kuchuvi Veve dice cómo, idéntico en conjunto a Montoya y Restivo. Guasch dice maitei que recuerda la composición expuesta por Montoya y Restivo: maräeteìpe. Ortiz Mayans dice maitei pa voz que antecede en las distintas formas de saludo. [Para las partículas de pregunta, ver pa?3.]

Marä?
Qué? ¿Qué hay?

Marä panga?
Qué hay?

Maräamo herä nde rerecóni ra'e!
No sé qué será de ti!

Maräamo herä nde rerecóni Tupä nde pytyvö'eÿramo ra'e!
Qué será de ti si Dios no te ayuda!

Maräamo pe E re ico ra'e!
Qué fuera de tí!

Marä paco ra'e?
Maranunga pe?
Cómo fue?
[Ver maranunga 1.]

Maräamo nde rerecóni ra'e ? Nde aca ñöte ne.
Qué te podrá hacer? Cuando mucho te riñirá.

Maräamo panga Pe ico ra'e?
Qué hubiera sido de vosotros?

Marä e panga?
Cómo es posible?

Maräeteìpe ndéve?
Qué te parece a ti?

Marä she ñe'ëngáamo pa'e?
Qué había yo de decir?

Marä she recóramo pa'e ahë she aca ni?
Qué he hecho yo para que él me riña?

Marä ha'e pishe?
Qué digo yo?

Marä ha'e pa'e?
Qué había yo de decir?

Marä she recóramo amö pa'e?
Pues qué he hecho yo?

Marä he'i pe?
Qué dijo?

Marä he'i.
No sé qué dijo.

Marä he'ímo pe ndéve?
Qué te podía, o pudo decir?

Marä he'íamo pa'e?
Pues qué había de decir?

Marä o éguäma ndòhúvi.
No halló qué decir.

Marä herä she rerecóni nö ?
No sé cómo me tratará, o qué será de mi ?

Marä nde reco'eÿramo pa'e: she nde nupäucári.
Sino hubieras hecho porque no te hubiera castigado.

Maräamo panga ne angaipahagué ndéve nde manöramo ne?
Qué te aprovecharán tus pecados, cuando mueras?

Maräamo E re jú she rupi ra'e.
Bueno fuera que vinieras conmigo.

Marä o ñáguäma ndo guèrecói.
Enmudeció, no tuvo qué decir.

Marä i é a'u herä ra'e.
Miren ahora con lo que sale.

Marä marä pamï E re ico nde rapisharupé ra'e?
Qué mal sueles hacer a tus prójimos?

Marä marä panga?
Qué es esto ?  Qué hay?

Marä nde rerecóni ra'e?
Qué te hizo ?

Marangatu pe?
De qué manera?

Marä Pe jé pa peë?
Qué decís vosotros?

Marä pe E re ico shéve?
Qué tienes conmigo?

Marä pe nde recónine?
Qué será de tí?

Marä pi äng hecónine?
Qué será destos?

Marä pishe A icóne?
Qué he de hacer, qué será de mí?

Marä pishe oro guèrecó?
Qué te hago yo?

Marä pishe herä she oro guèrecónine?
No sé qué te haga?

Marä pipo i ñangaipa va'e recónine?
Qué será de los malos ?

Marä pipo äng ty?
Qué es esto, hola?

Marä nde reco'eÿmo pa'e, Tupä nde rereco meguämo?
Había Dios de castigar sin causa?

Marä ava recóni.
Está bellaca la gente.

Marä tepe?
Qué hay?

Marä amö pishe rereco epe ?
Cómo me tratas ?

Marä pe nde reco hese ?
Marä pe nde reco i pýri E icóvo ?
Marä pe nde irü E icóvo hese ?
Cómo te fue con él, estando en su compañía ?

Maranunga pe ?
De qué manera ?

Maranunga pe aipo ra'e ?
Cómo fue eso ?

Marä heco'eÿramo pa'e she nde nupäucá ra'e.
No te castigo sin causa.

Maräamo herä nde rerecóni ra'e.
No sé como te hubieran tratado.

Marä e panga curiteï ete E re jú ra'e !
Cómo es posible que hayas venido tan presto !

Marä pe she mo pinï epe.
Cómo me engañas.

Marä pucúi réra ?
Cómo se llama aquel ?

Marä pe amö ne añö i japóvo ra'e.
Cómo lo pudieras tú hacer o haber hecho solo.

Nde añö amo i japóvo ra'e.
Idem.

Marä tepe E re ico ?
Cómo estás ?

Maräamo panga ahë i munda aipo rehe.
Como es posible que Fulano hurtase eso.

Maräeteípe ndéve, i japo catupyry haguä ma.
I catupyry apóvo maräeteìpe ndéve.
Cómo te parece que se hará bien.

Maräeteí panga ?
De qué suerte ?

Marangatu (ni pó) nipo.
No sé de qué manera.

Maräeteìpe hete.
Qué talle tiene.

Maräeteìpe heshâga.
Qué parecer, o apariencia tiene.

Maräeteìpe hova reshâga.
Qué rostro, o facciones tiene.

Maräeteìpe i tï reshâga.
Qué tales narices tiene.

Marä jave ?
De qué manera ?

Marä nde re i poyhúvi Tupä ñe moyrö.
Cómo no temes la ira de Dios.

Maranunga aipo ra'e.
Cómo fue eso.

Marä pe nde réra.
Cómo te llamas.

Marä nde i japóvo i : aguyjetei.
De cualquiera manera que lo hagas estará bueno.

Maräamo E re jecuaje.
Bueno fuera que te comidieras.

Maräamo nde recóramo E re je cuá Tupäupé ne.
Si fueres malo Dios te castigará.

Ta pyta marandu pe.
Esperaré a ver el suceso.
[La entrada de marandu en el Tesoro es morandu.]

Coromö marändá òú ri shéve ne.
Alguna fortuna he de tener mala.

[Algunos pasajes de estos ejemplo originales parecerían extractos asamblearios. Y así es muy posible que marä haya sido tal vez -cuando Montoya se inauguraba misionero entre los guaraníes- una de las primeras repeticiones insistentes que habría notado.] 


Restivo :

Marä.
Qué? qué es lo que has dicho?

Maräeteì panga E re ico.
Cómo estas?

Marävé.
Qué más? Cómo más?

Maräamo panga.
Qué había de haber?

Marä panga he'i.
Qué dijo ?

Marä pipo ä va'e.
Qué será esto?

Marä she rerecónine.
Qué será de mi?

Marä pi'ä ra.
Marä pi a'u ra.
Marä pico ra.
Qué es eso? Dicenlo por enfado a muchachos inquietos.

La mujer dice:

Marä pico rare.

Si son muchos, en lugar del pico usan pi'ä, pugui.

Marä pe nde reco i pýri.
Como te fue estando con él ?

Marä ramï panga nde rerecóni ra'e.
Como te ha tratado ?

Maräramïnguá teco asy catu pipo o ñandu acóipe ra'e.
Como sería el dolor que entonces sintió ?

Marä etei guá catu pico nde reco.
Cual es tu oficio, empleo ? & compañía.

- Marä òicóvo pipo ase o hupitýne.
- De qué manera portándose la persona lo alcanzará ?
- Marä herä, marangatu herä.
- No sé como, no sé.


Tupä Kuchuvi Veve :

Marä ramï catu i a ?
¿ Y cómo es su fruto ?

Marä ramï pa ?
 ¿ En qué forma ?

Mba'éìsha pa.
En guaraní paraguayo.

Marä ramï rupi nda'u ?
En qué forma, acaso ?

Marä ramï guá pa ?
¿ Cómo es, de qué clase es ?

Marä caty ?
Hacia donde ?

Ndòi cuaái marä caty òó va'erä.
No sabía hacia donde irse.


Guasch :

Maitei pa.
¿ Como estás, cómo te va? Este saludo vale para todas horas, a diferencia de otros saludos propios de cada tiempo.

Ne maiteimínte pa.
¿Estás bien, estás o andas bien de salud?


Ortiz Mayans :

Maitei pa nde asaje.
Cómo estás; cómo está -por la siesta-.

Maitei pa nde ca'aru.
Cómo estás, cómo está -por la tarde-.

Maitei pa ne co'ë.
Cómo estás, cómo está -al amanecer-.

Maitei pa nde pyhare.
Cómo estás, como está -por la noche-.

Maitei pa nde pyharevé.
Cómo estás, cómo está -por la mañana-.

No hay comentarios:

Publicar un comentario

Nota: solo los miembros de este blog pueden publicar comentarios.