viernes, 6 de enero de 2012

mbovy. r. [mbovyetéramo, mboy.]

Cuantos. Y sirve para pregunta y respuesta.- Restivo dice "algunos"; y significa también "algunas veces" extendiéndose hasta a cuatro o cinco veces. También significa "cuantos?". Tupä Kuchuvi Veve dice pocos. Se usa mucho la forma iterativa. Guasch dice poco, escasos. El doctor Carlos Gatti Battilana dice además poca. Si bien Ortiz Mayans mantiene el nominativo en mbovy, su diccionario es el primero que le da aparición a la variante mboy.

Mbovy pa?
Cuantos?

Mbovy.
Algunos.

Mbovy mbovy.
Algunos pocos.

Mbovyvé panga?
Cuantos más?

Mbovy àrapypé?
En cuantos días?

Mbovy àra piä jasy o guereco?
Cuantos días tiene la Luna?

Mbovy ro'y piäng o guereco ahë?
Cuantos años tiene éste?

Mbovy ro'y ymä piä?
Cuantos años ha?

Mbovy àra rehe pe E re japóne?
En cuantos días lo harás?

Mbovy àrapypé.
En algunos días.

Mbovy.
Algunos.

Cuando se le pregunta :

Mbovy jevy ?
Cuantas veces ?

Y responde :

A'ani.
Es señal que no son más de uno, o dos. No son mbovy: no son algunos.

Mbovyrö.
Mbovyröte.
Mbovy ñöte.
Algunos pocos, de dos hasta seis sin certidumbre ninguna.

Na mbovy ruguái.
No son muchos.

Mbovyri ñö.
Unos poquillos.

Na mbovýri.
No son pocos.

Na mbovy ñöte ruguái.
Idem.

Mbovy mbovy.
Algunos pocos.

Mbovy reta ñöte.
Hasta doce sin certidumbre.

Mbovy reta serï.
Hasta ocho.

Mbovy reta catu.
Hasta diez sin certidumbre.

Mbovy mbovy ete.
Desde doce en delante sin certidumbre.

Mbovy nipo.
Mbovy herä.
No sé cuantos.

Mbovy herä hepy.
No sé cuanto vale, o costó.

Mbovyri hepy.
Mbovy hepy minï.
Poco vale.

Mbovyrö ete i hepy.
Poco es su precio.

Na she mbovýri.
No soy muchos, no tengo mucha gente.

Na mbovýri.
No son muchos.

Mbovyröamo pa'e?
Como si fueran pocos, son muchos.


Restivo :

Preguntando pues: 

Mbovy panga.
Cuantos son?

Si respondiera ta que significa si, mbovy dice que son algunos, porque aquella pregunta mbovy panga tiene también este sentido: son algunos? y respondiendo ta/mbovy dice que son algunos, y es señal que son hasta a cuatro o seis; y si a dicha pregunta respondiere ani que significa no, dice que no son algunos, y es señal que no es más de uno o una vez.


Tupä Kuchuvi Veve :

Mbovy'eÿ.
Muchísimos.

Mbovy catu'eÿ.
Innumerables.

Mbovy àra rei'eÿ carai o mbo japychacá mbojape, ei, guembe.
Durante muchísimos días el carai consulta, "hace escuchar", a los panes, la miel, los guembé -describe la fiesta de la madurez de los frutos-.


Guasch :

Mbovy pa.
Cuanto es? Cuál es su precio?

Mbovy pa o hupity.
¿Cuanto alcanza?

Mbovy pa ñande.
¿Cuantos somos?

Mbovy jevy pa.
¿Cuantas veces?

Mbovy pa o manöva.
¿Cuantos son los muertos?

Mbovýnte hemby.
Mbovýnte ma.
Mbovýnte òï.
Solo quedan unos pocos.  Escasean ya.

Mbovýnte.
Escasez.

Hymba mbovýnteva.
Escaso en ganado.

Mbovyetéramo.
A lo menos.

Mbovyetéramo A icotevë irundy re.
A lo menos necesito cuatro.

Mbovymï.
Un poquito, unos pocos.

Mbovy pa.
¿Cuantos?

Mbovyvé.
Menos.


Ortiz Mayans :

Mbovýetèreí.
Muy escasamente.

Mbovy ete.
Muy poco.

I mbovy.
Òï mbovy.
Hay muy poco.

Mbovy ma A reco.
Ya tengo poco.

Mboy pa.
¿Cuantos?

She nda i cuaái mboy pa ha'ecuéra.
Yo no sé cuantos son ellos.

Mboy rehe.
¿Por cuanto?

Mboy rehe Re jogua pe ñanduti.
¿Por cuanto compraste ese ñanduti?

Mboy pa Re reco.
¿Cuanto tienes?

Mboy re.
¿En cuanto?

Mboy pico ha'ecuéra.
¿Cuantos son ellos?


Peralta y Osuna :

Mbovy pa o japo.
¿Cuanto hace?

No hay comentarios:

Publicar un comentario

Nota: solo los miembros de este blog pueden publicar comentarios.