miércoles, 8 de agosto de 2012

ty. r. 8 (týra, tyrä, tyru.) ("patata")

Compañero.- Tupä Kuchuvi Veve dice tyrü acompañamiento de la comida. Guasch dice týra acompañamiento de la comida principal como pan, mandioca. También dice abogadotalismán supersticioso. El doctor Carlos Gatti Battilana dice týra pan, mandiocafariña u otra vitualla con que se acompaña la comida principal. Y el figurado poder sobrenatural que protege a ciertas personas de los peligros, "el abogado". Ortiz Mayans dice týra cualquier comestible con que se acompaña a la comida principal, y dice además galleta. Peralta y Osuna dicen týra agregando a la batata como un comestible más que acompaña la comida principal. Dicen también condimento, compagne en francés. (tyre'ÿ tiene su propia entrada) [Con ésta entrada, en su presentación, aparece el nexo compositivo r., el cual se entiende en el desarrollo de las frases ejemplares originales propias del Tesoro, pero también se constituyen -los nexos compositivos, muy frecuentes en Montoya- en pistas cien por ciento fiables para seguir y encontrar sus derivas contempóraneas, como es el caso de ra, una palabra exclusivamente del guaraní contemporáneo que no aparece tal cual en Montoya ni en Restivo. Sobre los nexos compositivos, ver el Prefacio de este blog, donde se lo encuentra brevemente esbozado.] 


She ty.
Soy muchos, tengo compañeros.

Na she tývi.
No tengo compañeros.

She ty ahë.
Éste es mi compañero.

She tyräma cova'e.
Éste ha de ser mi compañero.

She tyre'ÿ.
Estoy solo, sin padre y sin madre, sin uno u otro, y sin compañero.

She tyre'ÿ A jú.
Yo solo vengo sin compañero.

Jety tyre'ÿ.
La patata que quedó sola debajo de tierra.

Tyre'ÿmí A ico.
Estoy solito.

Ore tyre'ÿhápe, nde rehe añö ore angapyhy.
Tú solo eres nuestro consuelo en nuestra huerfandad, o soledad.

Nde tyre'ÿ jepe Te re hó.
Vete aunque no tengas compañero.

A i tyrü Perú.
Acompaño a Pedro.

Tembi'u ty.
Tembi'u tyräma.
Pan & compañía.

Ndi póri i tyrä.
No hay pan.

A i tyrü.
Acompañar la comida, comiendo pan con la vianda.

A mbo tyrü.
Idem.

So'o tyre'ÿ A ú.
De sola carne me sustento.

Pira tyre'ÿ rehe A caru.
Susténtome de solo pescado.

Tupärára Ña i tyrü ñémbòrayhupypé.
Hemos de comulgar con amor.

Ndi týri.
No hay pan, & compañía con que comer la vianda.


Tupä Kuchuvi Veve :

Avachi maimbe To mongu'i  piky re Ja i tyruanguä.
Que pisen maíz tostado para que podamos comerlo con pescado.


Guasch :

A mbo týra.
Usar de acompañamiento en la comida.

Mandi'ope pa Ña mbòtýrata so'o ca'ë terä pa mbujapèpe.
¿Acompañaremos el asado con mandioca o con pan?

No hay comentarios:

Publicar un comentario

Nota: solo los miembros de este blog pueden publicar comentarios.