viernes, 30 de diciembre de 2011

kyre'ÿ

Compuesto de ky tierno, eÿ negación. Diligencia, voluntad, gana, valentía, provocar, fervor.- Guasch dice laborioso, activo, diligente, optimista, servicial. El doctor Carlos Gatti Battilana dice brioso, voluntarioso. Ortiz Mayans dice guapo, vivo. Y el abstracto animación. Peralta y Osuna dicen además dispuesto, listo.

She kyre'ÿ nde rupi she hóhaguäma ri.
Tengo voluntad de ir contigo.

Na she kyre'ÿmi.
No tengo gana.

She kyre'ÿ para.
She kyre'ÿ jo para.
Estar entre dos aguas, querer y no querer.

I ñate'ÿngué i kyre'ÿ jo para.
Quiere y no quiere el perezoso.

She kyre'ÿ kyrï auve nda recói.
Maldita la gana tengo.

Nda she kyre'ÿ kyrï auve.
Idem.

A mo kyre'ÿ.
Animarle.

Kyre'ÿmbá.
Valiente.

Kyre'ÿmbáva.
Valentía.

She kyre'ÿmbá.
Soy valiente.

A ñëmökyre'ÿmbá.
Hágome valiente.

O kyre'ÿmbápe o juca.
Con su valentía lo mató.

She kyre'ÿmbá ahë.
Este es mi valentón.

Ñe'ë kyre'ÿmbá.
Palabras de ánimo.

O ñe'ë kyre'ÿmbápypé ore  mo kyre'ÿ guarinïme.
Con animosas palabras nos puso ánimo a la guerra.

Pe aje she kyre'ÿ á.
En medio del camino me vino la gana.

She rúvypý na she kyre'ÿmi.
Cuando salí de allá no tenía gana.

She mo kyre'ÿ o jèehé she mo angaipàvo.
Provocóme a pecar consigo.

O ño mo kyre'ÿ i jucahaguäma.
Alentaronse unos a otros para matarle.

Iesu Xhristo Ñande Jára ñande mökyre'ÿngatú gueco'ahaguäma.
Christo nuestro Señor nos provoca que le imitemos.

Pe ñòmökyre'ÿngatú teco marangatu rehe.
Enfervorizaos unos a otros a la virtud.

She kyre'ÿ säi co'yte.
Pasóseme el fervor.

Ño mo kyre'ÿ teco marangatu rehe aguyjetei.
Es bueno enfervorizarse a la virtud.


Restivo :

O ñëmöngyre'ÿ va'e.
Diligente.

Guete kyre'ÿ vaìva rupi ñö mba'e mymba rapisha òicó.
Vive según la voluntad de su cuerpo, como una bestia.

O möngyre'ÿ ge'ÿ.
Le animó grandemente.
[Para el concepto de la repetición guaraní, ver la entrada cura.]


Tupä Kuchuvi Veve :

Kyre'ÿmbá.
Especie de avispa o abejorro utilizado como amuleto: se lleva en la petaca (bolsón o mochila) juntamente con un colibrí llamado cuarachy'a "fruto del sol" y una pequeña cigarra llamada guembe paje o guapo'y.

Kyre'ÿmbá, guapo'y tyrä.
El kyre'ÿmbá es acompañante del guapo'y como amuleto. [El doctor Carlos Gatti Battilana dice con respecto al guapo'y que su latex abundante es acre, drástico y corrosivo. El pueblo lo emplea contra la ictericia, la anemia anquilostomiásica. Parece muy eficaz contra los vermes intestinales, incluso las tenias, pero es de uso peligroso porque sobrepasándose en la dosis puede causar la muerte del paciente. Su madera es liviana y blanda especial para canoas portátiles y corchos como utensilios.]

No hay comentarios:

Publicar un comentario

Nota: solo los miembros de este blog pueden publicar comentarios.