viernes, 11 de noviembre de 2011

hendu. v. (endu, mo ñendu, ñendu)

Oír.- Restivo idem Montoya. Tupä Kuchuvi Veve dice endu como nominativo. Dice además sentir, darse cuenta, palpar. El doctor Carlos Gatti Battilana dice además percibir los sonidos. Atender los ruegos, súplicas o avisos de uno. Hacerse uno cargo o darse por entendido de aquello de que le hablan. Ortiz Mayans dice además escuchar las súplicas


She rendu.
Me oye.

Guendu.

A hendu.
Yo oigo.

- pa; - pára; - vo; - hára.

A henduvaí.
Entreoír.

A hendu catu.
A hendu caracatu.
Oír atentamente.

A hendu a'u.
Oír de mala gana, no gustar de lo que se dice.

A hendu umbygï.
Oír el eco, o sonido solo.

A hendu ñëmï.
Escuchar a escondidas.

Ñe'ë ñemïnguéra A hendu.
Oír el secreto.

A hendu ory catu i ñanga'oháva.
Oír murmurar con gusto.

Nda she rorývi i ñanga'o rendúpa.
No me holgué que murmurasen dél.

Na henduva'ùvi marä jé.
No oí lo que dijo.

Hendupaguéra ri ñö A i cuaa.
Sélo de oídas.

Ni porendúvi ahë.
Porenduveÿ ahë.
El mal mandado.

Nde porendu teke ñandu.
Abre las entendederas, sé bien mandado.

E re henduvucáteÿ ne.
No lo publiques.

Porenduháva.
Sentido del oír.

Hendupý pavëramo o mombe'u.
En presencia de todos lo dijo.

Hendu pavëmbýramo.
Siendo oído de todos.

She remïendúvamo o mombe'u.
Díjolo en mi presencia.

Pavë remïendúramo.
Oyéndolo todos.

Pavë guára remïendú aipo.
Eso es cosa que todos lo oyeron.

Na guemïendúrirëramo ruguái o mombe'u.
Dícelo sin haberlo oído.

Moròenduháveÿ ndicatúi i mombe'u.
No es bueno decir lo que no se ha oído.

A jeapysaca hendúpa.
Oigo atentamente.

A jèapysavý hendúpa.
Estoy alerta con el oído oyéndolo.

She rendu caracatu epe.
Óyeme atentamente.

She rendu kirirï.
Idem.

Nde raje rajeymé she rendúpa.
E ñe'ë rajeymé shéve she rendúpa.

E japypy yme she ñe'ë she rendúpa.
Óyeme sin interrumpirme.

Ta hendu she recoräma nde hegui.
A hendu pota nde ñe'ë she recoräma rehe.
Pídote consejo.


Restivo :

A hendu asy.
Oír de mala gana.


Tupä Kuchuvi Veve :

Yvâra rendu pá.
Lo divino que todo lo oye. Órgano del oído de los dioses

Àra ryapu A endu.
Oígo tronar el cielo.

Che memby rèry A enduché.
Quiero oír el nombre de mi hijo,  dice la madre al sacerdote.

Achy va'e no enduchéi amérami poä.
El enfermo no responde al tratamiento no siente, aparentemente, los efectos del medicamento.

E mbou ne cuä Ta endu.
Dáme tu dedo para que pueda palparlo.

A enduveí pá.
Oigo sin darle importancia, perdono.

Mo ñendu.
Impartir la percepción de; hacer sentir, hacer escuchar.

O mo ñendu ma pytü rupa.
hizo que se tuviera conciencia de la noche, que se supiera lo que es. Mito de la Creación.

Ró é ñendu jevy ma, Che Ru Tenonde.
Se escucha nuevamente lo que decimos, Mi primer Padre -preludio de una oración-.

I popu ñendu.
Se oía el ruído que hacía trabajando.

Eco porä i ñendu.
Goza de buena fama.

Ta ñande rory i ñendu ke jàcuápy.
Que se escuche nuestra alegría !

- "E ñendu potaveÿ ke !", e'i I Porängué o jeavy va'épy.
- "No desees más que se te escuche", dicen los Buenos a quienes se equivocan.

Ró mbo'e ñendu.
Orar referente a.

Mba'e rei rei icuái va'e ndévy A ró mbo'e ñendu.
Referente a las cosas que hay -en este caso, los cultivos- te hago escuchar esta plegaria.

Ró ñe endu.
Ró ñendu.
Celebrar con cantos, pronunciar plegarias u oraciones.

Ña ró ñendu va'erä ca'aguý rupa mbói i ñarö'eÿanguä.
Debemos dedicar una oración a la selva para que las víboras no se enojen.


Guasch :

Na she rendúi pico.
¿ No me oyes ?

Ró hendu ma.
Ya te oigo o te he oído.

O hendu porä.
Tiene buen oído.

No hay comentarios:

Publicar un comentario

Nota: solo los miembros de este blog pueden publicar comentarios.